Początki badań nad twórczością dzieci
Po raz pierwszy naukowcy zainteresowali się twórczością plastyczną dziecka około 150 lat temu. Niektórzy badacze pisali o „sztuce dziecka”, wyrażając swój podziw, inni po prostu z powodu ciekawości poznawczej, jeszcze inni upatrywali i upatrują w twórczości plastycznej źródła poznania dziecięcej psychiki, a niektórzy dostrzegają w niej drogę specyficznego systemu kształcenia i wychowania. Różnorodne podejście do twórczości plastycznej dzieci, z jednej strony świadczy o bogactwie problematyki tkwiącej w tej formie aktywności dziecka, z drugiej jednak – spowodowało poważny zamęt teoretyczny i praktyczny w sposobie pojmowania istoty tej twórczości oraz jej roli w życiu dziecka.
Kierunki badań psychologicznych twórczości dzieci
Literatura naukowa podaje, że na przestrzeni ostatnich stu lat, badania psychologiczne twórczości dzieci rozwijały się w dwóch kierunkach. Pierwszy został zapoczątkowany przez Ebenezera Cooke’a, Corrado Ricciego, Williama Sterna i Georga Kerschensteinera. Kontynuowano go w latach następnych i dotyczył głównie ustalenia faz i etapów rozwoju w twórczości plastycznej dzieci i młodzieży (od 3 do 18 lat). Drugi kierunek wykorzystywał wyniki badań wymienionego zespołu i związany był z pomiarami rozwoju intelektualnego dziecka.
Rysunki były odtąd traktowane jako materiał poznawczy, który pozwala określić charakter potrzeb, zainteresowań, aspiracji życiowych, poglądów i postaw jako cech osobowości dziecka.
Etapy rozwojowe dziecka
Procesy rozwojowe dziecka oraz człowieka dorosłego dają się określić jako pewne etapy na podstawie istotnych przemian w zakresie określonych obszarów psychiki np. rozwój myślenia, języka – mowy i ciała, motoryki dużej i małej itp. Został przyjęty podzi
ał na poszczególne okresy:
– niemowlęcy do 1. roku życia
– poniemowlęcy od 2 do 3 lat
– przedszkolny od 3 do 7 lat
– młodszy szkolny od 7 do 11-12 lat
– dorastania od 11-12 do 17-18 lat
– młodzieńczy od 18 do 24 lat.
Jest to ogólnodostępny podział na okresy rozwoju, stosowany zazwyczaj przez fachowców, którzy podkreślają, że w poszczególnych okresach mogą być dodatkowo wyróżnione bardziej szczegółowe fazy.
Pierwszy podział faz twórczości dzieci
Przez lata powstało wiele podziałów dotyczących faz twórczości dzieci. Każdy naukowiec chce dołożyć swoje „pięć groszy” do kart historii edukacji, więc trochę zmienia i modyfikuje ogólne założenia. Jednakże, prawdziwie pierwszym podziałem, był ten zaproponowany przez Niemca Georga Kerschensteinera w 1905 roku.
Wyodrębniał on cztery główne fazy rozwoju:
• okres rysunku schematycznego, kiedy dziecko ma od 6 do 8 lat. Rysunki przedstawiają uproszczone postaci, w których można zauważyć brak proporcji i nieumiejętność wyrażenia przestrzeni
• okres budzącego się odczuwania kształtu i linii, kiedy dziecko ma od 8 do 10 lat. W pracach dziecko operuje schematem wzbogaconym i próbuje dopracować proporcje, kształty i linie
• okres rysunków odpowiadających rzeczywistemu wyglądowi przedmiotów, kiedy dziecko ma od 10 do 12 lat. Rysunki są próbą wyrażania przestrzeni za pomocą form płaskich, postaci są odwzorowywane całkiem naturalnie
• okres wiernego odtwarzania postaci (w miarę możliwości), kiedy dziecko ma od 12 do 14 lat. Mamy tutaj do czynienia z trójwymiarowym opracowywaniem form, naturalnymi kształtami i proporcjami, a także drobiazgowym odtwarzaniem cech typowych.